Oda Ve Birliklerin Ücret Belirleme Yetkisi
Özel Sektörde Çalışan Meslek Mensuplarının Maaşının İşçi
İşveren İlişkisi İçerisinde Karşılıklı Anlaşmayla Belirleneceği
Normlar Hiyerarşisi- Hiyerarşik Sıralamada Daha Altta Yer Alan Normun, Kendisinden Üstte Bulunan Norma Aykırı Hükümler İçeremeyeceği, Bir Başka Deyişle Alt Norm Niteliğindeki Düzenleyici İşlemlerin, Bir Hakkın Kullanımını Üst Normda Öngörülmeyen Bir Şekilde Daraltamayacağı Veya Kısıtlayamayacağı,
Kanuni Düzenlemeler Uyarınca Birliğin Serbest Mühendis Ve Mimarların Vereceği Plan, Proje, Rapor Vs. Mühendislik Hizmetlerinin Asgari Ücretini Belirleme Yetkisi Bulunmakta İse De İşyerlerinde Sürekli Çalışan Mühendislerin Aylık Ücretlerini Belirleme Yetkisinin Bulunmadığı Hakkında.
Danıştay 8. Dairesinin 13.06.2022 tarihli kararı
TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Sekizinci Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
KARAR : HUKUKİ SÜREÇ :
TMMOB Maden Mühendisleri Odası 2018 yılı Serbest Maden Mühendisliği Hizmetleri Asgari Ücret Tarifesi 28/12/2017 tarih ve 30284 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
İNCELEME VE GEREKÇE:
USUL YÖNÜNDEN:
Davalı idarelerin davacının dava açma ehliyetinin bulunmadığına yönelik itirazları yerinde görülmeyerek işin esasına geçildi.
ESAS YÖNÜNDEN:
İlgili Mevzuat:
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 135. maddesinde, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; "belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir." şeklinde tanımlanmıştır.
6235 Sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanununun 2. maddesinde, "Birliğin kuruluş amacı ile yapamayacağı faaliyetler ve işler aşağıda gösterilmiştir.
Birliğin kuruluş amacı: (...)
b-) Mühendislik ve mimarlık mesleği mensuplarının, müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplinini ve ahlakını korumak için gerekli gördüğü bütün teşebbüs ve faaliyetlerde bulunmak; (...)" hükmü yer almıştır.
24.08.2005 tarih ve 25916 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Maden Mühendisleri Odası Ana Yönetmeliği'nin "Odanın amaçları" başlıklı 6. maddesinde, "Odanın başlıca amaçları şunlardır: (...) b) Maden mühendisliği mesleğinin gelişmesi, üyelerinin hak ve yetkilerinin sağlanması, meslek onurunun korunması için gerekli çalışmaları yapmak, (...) k) Maden mühendisliği hizmetleri ile ilgili asgari ücretleri belirlemek, tip sözleşmeleri oluşturmak ve belirlenen asgari ücretler doğrultusunda faaliyet gösterilmesi için gerekli her türlü tedbiri almak, l) Üyeler arasında dayanışmayı sağlamak ve haksız rekabeti önlemek, (...)"; "Oda Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri" başlıklı 38. maddesinde, "Oda Yönetim Kurulunun başlıca görev ve yetkileri şunlardır: (...) h) Üyelerin, gerek kamu kuruluşları ile gerek diğer kuruluş ve kişilerle olan tüm mesleki ilişkilerinde uyulması zorunlu hukuki esasları tespit etmek, bunlara uymayı temin ve uygulanmasını kontrol etmek, mesleki hizmetler karşılığı alınacak asgari ücretleri ve çalışma şartlarını saptamak, bunlara uyulmasını sağlamak ve uygulanmasını denetlemek, (...)" hükmüne yer verilmiştir.
21.09.2005 tarih ve 25943 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Maden Mühendisleri Odası Serbest Maden Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Yönetmeliği'nin "Tanımlar" başlıklı 4. maddesinde, "Bu Yönetmelikte geçen; (...) SMMH: Sadece SMM Belgesini haiz maden mühendislerinin ifaya ve imzaya yetkili olduğu serbest maden mühendisliği hizmetlerini, SMM belgesi: Maden mühendislerinin SMMH ifa ve imza edebilmek için yetkili olduğunu gösteren ve Oda tarafından verilen belgeyi, SMM: SMMH den birini ya da birkaçını kendi adına ya da ortak sıfatıyla veya ücretli çalışan olarak yürüten SMM belgesi sahibi maden mühendislerini, Büro tescil belgesi: SMMH icrası için kurulan veya faaliyet konuları arasında SMMH bulunan, bu Yönetmelikte öngörülen koşulları haiz olan ve gerekli başvuruyu Yönetmelik hükümleriyle uyarlı şekilde yapmış olan kuruluşlara Oda tarafından verilecek belgeyi, (...) Denetim: SMM lerin ve tescilli SMMH bürolarının birbirleriyle ve işverenle olan ilişkilerinde dürüstlüğün ve güvenin hakim kılınması, meslek disiplini ve ahlakının korunması ve SMMH nin kanun, yönetmelik ve standartlara uygun olarak ve birbiriyle uyumlu şekilde yürütülmesi için bu Yönetmelik kurallarına ve Oda tarafından belirlenmiş asgari ücret çizelgelerine uyulduğunun Oda merkezi, şubeleri, temsilcilikleri veya bunların görevlendirdiği kişilerce incelenmesini ve inceleme kayıtlarının Oda tarafından tutulmasını, (...) ifade eder."; "Serbest maden mühendisliği hizmetleri" başlıklı 6. maddesinde, "5. maddede belirtilen hizmetler SMM belgesi ve/veya büro tescil belgesine tabi serbest maden mühendisliği hizmetleridir. Bu hizmetler, anılan belgelere sahip olmayan ya da bu Yönetmelikte belirtilen istisna koşullarını taşımayan maden mühendislerince yürütülemez."; "Serbest maden mühendisliği belgesinin verilmesi" başlıklı 7. maddesinde, "Aşağıdaki koşulları taşıyan maden mühendislerine başvuruları halinde SMM belgesi verilir: (...) 1) Ücretli çalışıyorsa; İş koşullarını ve çalışma şartlarını düzenleyen hizmet sözleşmesinin ve son ay bordrosunun bir örneğini sunarak, aldığı ücretin ve çalışma koşullarının Oda tarafından belirlenen asgari standartların altında olmadığını belgelemesi, Sosyal Güvenlik Kurumu işe giriş bildirgesi ile hizmet döküm cetvelinin bir örneğini sunması, 2) Kendi adına serbest çalışıyorsa; Serbest meslek sahiplerine ilişkin vergilendirmeye tabi olduğunu belgelemesi, yanında ücretli olarak çalışan maden mühendisi varsa, bununla/bunlarla imzaladığı iş koşullarını ve çalışma şartlarını düzenleyen hizmet sözleşmesinin ve son ay bordrolarının bir örneğini sunarak, verdiği ücretin ve sunduğu çalışma şartlarının Oda tarafından belirlenen asgari standartların altında olmadığını belgelemesi, (...)"; "Büro tescil belgesi verilmesi" başlıklı 9. maddesinde, "Aşağıdaki koşulları taşıyan kuruluşlara başvurmaları halinde büro tescil belgesi verilir: (...) 2) Sermaye şirketi niteliği taşıyan kuruluşlar için: Şirket ana sözleşmesinin yayımlandığı Ticaret Sicil Gazetesinin veya noter onaylı suretinin verilmesi suretiyle şirketin faaliyet alanları arasında SMMH bulunduğunun ve şirket ortaklarından en az birinin SMM belgesi sahibi maden mühendisi olduğunun belgelenmesi, Şirket bünyesinde ücretli olarak çalışan maden mühendisi varsa, bununla/bunlarla imzalanan, iş koşullarını ve çalışma şartlarını düzenleyen hizmet sözleşmesinin ve son dört (4) ay bordrolarının birer örneği sunularak, verilen ücretin ve sunulan çalışma şartlarının Oda tarafından belirlenen asgari standartların altında olmadığının belgelenmesi."; "Denetim" başlıklı 13. maddesinde, "SMMH yürüten SMM lerin ve tescilli SMMH bürolarının aşağıda belirtilen koşullara uymaları zorunludur: (...) c) SMM belgesi ve/veya büro tescil belgesi olmayan, belgesini yenilemeyen ya da belgesi Oda tarafından süreli veya süresiz olarak iptal edilen kişi ve kuruluşlar, serbest maden mühendisliği hizmeti veremez.
ç) SMM ve tescilli SMMH bürosu, bu Yönetmelik kapsamına giren tüm işlerinde ve yapacağı sözleşmelerde mesleki esaslar ve meslektaş yararları, ilgili konularda Oda tarafından yürürlüğe konmuş şartnameler ve Oda tarafından belirlenmiş asgari ücret tarifelerine uyacak, mesleki denetim için yaptığı başvurularda Odanın bu hususlarla ilgili olarak talep edeceği belgeleri projesine ekleyecektir." hükümlerine yer verilmiştir.
Dava Konusu TMMOB Maden Mühendisleri Odası 2018 yılı Serbest Maden Mühendisliği Hizmetleri Asgari Ücret Tarifesi'nin "Sürekli Mühendislik Hizmetleri" başlıklı kısmının İncelenmesi:
Dava konusu Tarife kuralıyla ücretli çalışan serbest maden mühendislerinin hizmetin niteliğine göre değişkenlik gösteren en az ücret tutarları belirlenmektedir.
Normlar hiyerarşisi olarak bilinen temel hukuk ilkesine göre, normlar arasında altlık ve üstlük ilişkisi söz konusu olmakta ve her norm geçerliliğini bir üst hukuk normundan almaktadır. Başka bir anlatımla normlar hiyerarşisi, her türlü normun hiyerarşik olarak bir sıra dahilinde sıralanması ve birbirine bağlı olması anlamına gelmekte olup; bunun doğal sonucu olarak, hiyerarşik sıralamada daha altta yer alan normun, kendisinden üstte bulunan norma aykırı hükümler içeremeyeceği, bir başka deyişle alt norm niteliğindeki düzenleyici işlemlerin, bir hakkın kullanımını üst normda öngörülmeyen bir şekilde daraltamayacağı veya kısıtlayamayacağı; dolayısıyla, düzenleyici bir işlemin kendinden önce gelen kanun ve yönetmelik hükümlerine aykırı düzenlemeler getiremeyeceği kabul edilmektedir.
Uyuşmazlığın çözümü için davalı idarenin dava konusu alandaki düzenleme yetkisinin bulunup bulunmadığının irdelenmesi gerekmektedir.
6235 Sayılı Kanun'un 39. maddesinde, bu Kanun hükümlerinin müteşebbis heyetlerince ihzar ve Birlik Umumi Heyetince tasvip edilecek eki bir talimatname yani bir Yönetmelik ile tatbik olunacağı hükme bağlanmıştır.
6235 Sayılı Kanun'un 2. maddesinde ise, mühendislik ve mimarlık mesleği mensuplarının, müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleriyle ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplinini ve ahlakını korumak için gerekli gördüğü bütün teşebbüs ve faaliyetlerde bulunmak; meslek ve menfaatleriyle ilgili işlerde resmi makamlarla işbirliği yaparak gerekli yardımlarda ve tekliflerde bulunmak, meslekle ilgili bütün mevzuatı normları, fenni şartnameleri incelemek ve bunlar hakkındaki görüş ve düşünceleri ilgililere bildirmek, Birliğin kuruluş amaçları arasında sayılmış, Birlik ve organlarının, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamayacağı belirtilmiştir.
Görüldüğü üzere, dava konusu Tarife'nin dayanağı olan 6235 Sayılı Kanun'da, şirket ve bürolarda, ücretli çalıştırılan serbest maden mühendislerine ücretin asgari sınırını belirleme konusunda herhangi bir yetkinin tanınmadığı anlaşılmakta olup düzenlemenin yasal bir dayanağı bulunmamaktadır.
Öte yandan dava konusu düzenlemenin, üst normu ve dolayısıyla dayanağı niteliğinde olan "Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Maden Mühendisleri Odası Ana Yönetmeliği" ve "Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Maden Mühendisleri Odası Serbest Maden Mühendisliği Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Yönetmeliği"yle, 6235 Sayılı Kanun'un yukarıda yer verilen 2. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinde birliğin kuruluş amaçları arasında sayılmayan düzenlemelerin getirilerek, anılan hükmün, işçi ve işveren arasındaki ücretin belirlenmesini de kapsayacak şekilde genişletildiği, bu nedenle üst normlara uygun olarak düzenlenmediği anlaşılmaktadır.
Nitekim, bir avukat yanında aylıklı olarak çalışan avukatın aylık ücretinin belirlenmesine ilişkin Avukatlık Asgari Ücret Tarifesinin ilgili kısmının iptali istemiyle açılan davada, iş akdinden doğan çalıştıran-çalıştıran yanında çalışan ilişkisi, başka bir deyişle, istihdam ilişkisi bulunduğu gerekçesiyle iptaline yönelik Dairemizin 06/12/2006 tarih ve E:2006/76, K:2006/4896 Sayılı kararı, İdari Dava Daireleri Kurulu'nun 23/06/2011 tarih ve E:2007/261, K:2011/681 Sayılı kararı ile onanmıştır.
Diğer taraftan yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri gereği, serbest maden mühendisliği hizmetlerinin yapılabilmesi, SMM Belgesi veya Büro Tescil Belgesine sahip olma şartına bağlanmış olup söz konusu belgenin edinilebilmesi içinse ücretli çalışan bir mühendisin aldığı ücretin Oda tarafından Tarifeyle belirlenen en az ücret sınırının altında olmadığını belgelendirmesi gerekmektedir. Aynı şart Büro Tescil Belgesi almak için başvuruda bulunan ve davacının da dahil olduğu sermaye şirketlerinde ücretle çalıştırılan mühendislere ödenen ücret için de aranmaktadır.
Anayasa'nın 48. maddesinde, çalışma ve sözleşme hürriyeti düzenlenmiştir. Buna göre, herkesin dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahip olduğu, özel teşebbüsler kurmanın serbest olduğu, Devletin, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alacağı belirtilmiş; Anayasa'nın 13. maddesinde de, temel hak ve hürriyetlerin, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa'nın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabileceği, bu sınırlamaların, Anayasa'nın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı kurala bağlanmıştır.
Buna göre, Anayasal koruma altındaki sözleşme özgürlüğünün ancak kanunla sınırlanabilmesi mümkün olup, taraflar arasında serbestçe belirlenmesi gereken sözleşmenin ücret unsuruna, yasal bir düzenleme yapılmaksızın kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olan TMMOB Maden Mühendisleri Odası tarafından asgari ücretlerin belirlenmesi suretiyle müdahale edilemeyeceği açıktır. Ayrıca ücretle çalıştırılan mühendisler ve bünyesinde ücretle mühendis çalıştıran şirketler için SMM Belgesi ve Büro Tescil Belgesi alma şartını bu mühendislere verilen ücretin belirli bir standardın üzerinde olması şartına bağlayan aksi durumda ise serbest maden mühendisliği faaliyetlerinin engellenmesi sonucunu doğurabilecek düzenlemelerin de Anayasanın 48. maddesinde belirtilen çalışma ve sözleşme hürriyetine aykırılık teşkil ettiği açıktır.
SONUÇ : Açıklanan nedenlerle;
- Dava konusu 28/12/2017 tarih ve 30284 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "TMMOB Maden Mühendisleri Odası 2018 yılı Serbest Maden Mühendisliği Hizmetleri Asgari Ücret Tarifesi"nin 2. maddesinde yer alan "Sürekli mühendislik hizmetleri" kısmındaki "Aylık ücretlere ilişkin" bölümünün İPTALİNE,
- Ayrıntısı aşağıda gösterilen toplam … TL yargılama giderinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine, davalı TMMOB Maden Mühendisleri Odası tarafından yapılan yargılama giderinin üzerinde bırakılmasına,
- Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca … TL vekâlet ücretinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
- Posta giderleri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra istemi halinde taraflara iadesine,
- Bu kararın tebliğ tarihini izleyen 30 (otuz) gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere,
13/06/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.”
* Yargı mercileri tarafından verilen kararlar yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine ve olayın özelliklerine göre verilen kararlar olup; kararların emsal karar olarak uygulanıp uygulanmayacağı her somut olay özelinde ayrıca değerlendirilmelidir. Kapsamlı değerlendirme ve benzer içtihat örnekleri için ilgili departmanımız ile iletişime geçiniz.
