VII. Ticari Suçlar
Hukuk belirli davranış standartları yerleştirir ve bu standartların ihlalini suç olarak kabul eder, yapılmasını yasaklar, uymayanları da cezalandırır. Biz konumuz itibarıyla daha ziyade ticari suçlar üzerinde duracağız.
1. Genel Olarak
Suçlar ve onlara verilecek cezalar, ceza kanunları ve ilgili düzenlemeler ile detaylı olarak tanımlanmıştır. Bunlar eyaletten eyalete değişiklik arz etmektedir. Ancak federal düzeyde kabul edilen, tüm eyaletlerce uygulanması gerekli olan düzenlemeler de bulunmaktadır.
A. Suçların Sınıflandırılması
Suç(crime)[357], hukuk tarafından cezalandırıcı yada yasaklanan davranıştır. Suçlar “common law” düzenlemelerine göre, sınıflandırılabilir. Buna göre bir yıldan daha az hürriyeti bağlayıcı cezalandırma gerektiren, hukuka aykırı fiiller kabahat(misdemeanors)[358] olarak adlandırılır. Bir yıldan daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezalandırma gerektiren hukuka aykırı fiiller ise, cürüm(felonies)[359] olarak adlandırılır. Cürümler, rüşvet(bribery)[360] ve ihtilas(embezzlement)[361] gibi, bir yıldan daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren fiilleri içerir. Fiillerin kabahat ve cürüm olarak nitelendirilmesi hususunda eyaletler arasında bir birliktelik söz konusu değildir. Bir fiil bir eyalette kabahat, diğer eyalette cürüm olarak nitelendirilebilmektedir.
B. Cezai Sorumluluğun Esasları
Bir suç genellikle, iki unsurdan ibarettir. Bunlar; (1) akli durum(mental state) ve (2) kasıt yada ihmal(omission)[362]. Zarar ise daha ziyade bir suçun sonucu ile ilgilidir. Bir başka deyişle, zarar suçun bir unsuru olarak kabul edilmez. Akli durum(mental state) olarak nitelendirilen husus, kişinin yaptığı eylemin farkında olmasını ifade eder. Bu halde kişi, eyleminin farkında olarak hareket etmesiyle, suç unsurlarından biri gerçekleşir.
C. Cezai Düzenlemeler İçin Sorumluluk
Cezai sorumluluk için, kişinin suç sayılan fiile aykırı hareket etmesi tek sebep değildir. Kişinin içinde bulunduğu ortam veya statü dolayısıyla, başkalarının yapmış olduğu fiilden dolayı, cezai sorumluluğu da söz konusu olabilir. Örneğin şirketlerdeki sorumlulukta(corporate liability) olduğu gibi.
Ticari olan veya ticari olmayan suçlar arasında temel farklılıklardan birisi, aynı ticari suç için birden çok kişinin suçlanmasıdır. Ticari olmayan suçlar için, sadece suçu işleyen kişi bundan dolayı suçludur. Örneğin şirket yönetim kurulu üyelerinin cezai sorumluluğunda olduğu gibi.
D. Suç Mağdurlarının Zararlarının Telafisi
Eyaletlerin çoğu suç sebebiyle mağdur olanların zararları yada kayıplarını telafi etmek üzere çeşitli düzenlemeler yapmıştır[363]. “The Victims of Crime Act of 1984” düzenlemesi, mağdurların zararlarını telafi etmek üzere, “the Federal Crime Victims Fund” adı verilen bir federal fon kurulmasını düzenlemiştir. Bu fon vasıtasıyla, mahkemelere ödenen para cezaları ve diğer girdiler toplanmıştır. Bu fon temelde suç mağdurları için çeşitli yardımlar ve onlara yönelik tedavi maksatlı program ve projelere destek verir[364]. “The Victims and Crime Act of 1982” düzenlemesi hakimlere, suç sebebiyle gelir kaybına yada sağlık masrafına maruz kalan mağdurun zararını karşılamak üzere, davalının ödemelerde bulunmasını sağlayıcı, kararlar vermesi hususunda yetki vermiştir[365]. Davalı bu tür hallerde tüm mal varlığı ile, zararları karşılamak durumundadır[366].
Ceza kovuşturmasına konu olan faile karşı, mağdur ayrıca zararlarını karşılamak üzere dava(a civil action for damage)[367] açabilecektir. Örneğin, fail, federal antitrust düzenlemelerini ihlal etmişse, ihlal neticesi zarara uğrayan mağdurlar, faile karşı tazminat davası açabileceklerdir.
Eğer suçsuz olan bir kişinin mahkumiyetine karar verilmişse, bu adli hatanın yapılmasından dolayı, uğranılan zararı eyalet meclisi ödemek durumundadır. Bazı eyaletler tarafından bu hak(the right to indemnity)[368] kanunlar tarafından açıkça düzenlenmiştir. “The New York Unjust Conviction and Imprisonment Act” bu hususlara ilişkin bir düzenlemedir. Bu düzenlemeye göre, kişi muhakeme esnasında tutuklu olarak yargılanmışsa ve sonradan da beraat(acquitted)[369] etmişse, bu düzenleme altında kişinin maruz kalmış olduğu zarar karşılanmak durumundadır. Ancak bu halde yönetimin, kişinin tutuklanması için makul bir sebep gösterememesi gereklidir[370].
2. White Collar Crimes
Mülkiyete yada kişilere ilişkin fiziksel bir zararın olmadığı takdirde yada şiddet, zorlama ve tehdit unsurlarının bulunmadığı suçlar, “white collar crimes”[371] olarak adlandırılır. Bir kimse olayın niteliğine göre, hem “white collar crime” dan hem de diğer suçlardan cezalandırılabilir.
A. Conspiracies(Gizli İttifak)
“Conspiracy”[372], suç işlemek üzere birden fazla kişinin anlaşmalarıdır. Bir başka deyişle, birden fazla kişi, hukuka aykırı bir sonuç elde etmek için bir araya gelerek anlaşma yapmalarıdır.
B. Üretim, Rekabet ve Pazarlamaya İlişkin Suçlar
Ticari faaliyette bulunan kişi yada kuruluşlar, işçi ve işveren uygulamaları, “conspiracy”, ticari sınırlamalara karşı kombinasyon, fiyat ayrımları ve çevre kirliliğine ilişkin değişik suçlardan dolayı suçlanabilir. Bu suçlar, eyaletler arası ticarete ilişkin olan suçlar(improper use of ınterstate commerce) ve sermaye piyasasına(securities) ilişkin suçlardır.
C. Money Laundering
Federal yönetim “a Money Laundering Control Act”[373] adı verilen bir düzenleme kabul etmiştir. Bu düzenleme fon kaynaklarının dağıtılması yada ödenmesini tasarlayan bir işleme ilişkin, hukuka aykırı bir prosedürü içeren, her türlü finansal işleme bilerek veya kasıtlı olarak katılmayı yasaklamıştır. Bu işlem daha ziyade, kredi ödemelerinin veya dağıtımının sağlıklı olarak yapılmasını amaçlamaktadır.
D. Racketeering
“Racketeering”[374] tehdit veya santaj yolu ile menfaat temin etmek anlamındadır. Bu konuya ilişkin olarak çıkarılan düzenleme, “The Organized Crime Control Act” düzenlemesinin bir kısmı olarak 1970’de Kongre tarafından, “The Racketeer Influenced and Corrupt Organizations Act(RİCO)”[375] adı altında çıkarılmıştır. Bu düzenleme başlangıçta ticari faaliyetlerde tehdit ve santaj yolu ile elde edilen sermaye ve buna ilişkin organize suçları içeren eylemleri önlemeyi amaçlıyordu. Ancak daha sonra bu düzenlemenin alanı sadece ferdi davranışlarla değil, birlik, dernek, şirket gibi grupların yapmış oldukları organize suçları da içine alacak şekilde genişletmiştir.
Kısa adı “RİCO” olan bu düzenleme, santaj ve tehdit yolu ile menfaat temin edilmesi halinde, kişilere karşı açılabilecek hukuki ve cezai davaları da düzenlemiştir[376]. “Racketeering activity” olarak, “RİCO” düzenlemeleri altında irtikap, hile ve yanlış beyanlarla menfaat temin etmek gibi suçlarında bulunduğu değişik türden suçları düzenlemiştir.
E. Bribery(Rüşvet)
“Bribery”[377](rüşvet), bir kimseye bir iş yapması veya yapmaması karşılığında hukuka aykırı bir amaç doğrultusunda menfaat teminidir. Bu hususa ilişkin federal ve eyalet düzenlemeleri, resmi görevlilerin bu şekilde menfaat temin etmesini, yasaklamıştır. Günümüzde bu suçun alanı özellikle ticari alanda genişletilmiştir. “Commercial bribery” adı verilen bu duruma örnek olarak, rekabet içerisinde olduğu firmaların ticari sırlarını öğrenmek için, firma çalışanlarına menfaat temin etmesi, gösterilebilir.
F. İrtikap ve Santaj(Extortion and Blackmail)
“Extortion[378] and Blackmail[379]”(irtikap ve santaj), yolu ile menfaat temin etmek suç olarak kabul edilmektedir. Örnek olarak, bir sağlık müfettişi yetkisi içerisinde bir lokantayı denetlerken, kendisine bir miktar para verilmediği takdirde kamu sağlığını tehdit ettiği gerekçesiyle kapatacağını, lokanta sahibine söylerse, “extortion”(irtikap) oluşur. Dikkat edileceği üzere burada bir tehdit söz konusu olmaktadır. Halbuki “bribery”(rüşvette) böyle bir tehdit söz konusu değildir.
“Blackmail”(Santaj) olarak adlandırılan suç ise, yukarıda izah ettiğimiz suçu kamu görevlileri dışında birisinin işlemesi halidir.
G. Yolsuzluk(Corrupt Influence)
Politik yada yönetsel faaliyetlerin zararlı etkilerinden korunmak için, değişik düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır. Örneğin, bir kamu bankasında çalışan görevlinin, görevini kötüye kullanarak, menfaat temin etmesi suç olarak kabul edilmiştir. Bu tür menfaat teminleri kamuya zararlı sonuçlar doğurur.
“The Foreign Corrupt Practices Act(FCPA)”, federal bir ceza düzenlemesi olup, ülkede rüşvet ve suistimali önlemeye yönelik hükümler içerir. Özellikle de uluslar arası ticaret yapan şirketlerin, bu tür faaliyetlerini engellemeyi amaçlar. “The FCPA” suistimal niyeti ile değerli eşya yada para, hediye gibi ödemeler yapmayı yasaklar. Bu yasak, yabancı kuruluşların üçüncü kişiler vasıtasıyla yapılmış olsa bile, siyasi parti adaylarına her türlü yardım yada bağış yapmasını da yasaklar.
H. Taklit(Counterfeiting)
“Counterfeiting”[380](taklit), hile veya başkalarını aldatmak niyetiyle bir belgenin yada paranın basılması, düzenlenmesi suretiyle, yetkisiz kişilerce menfaat temin edilmesi yada haksız kazanç elde edilmesidir.
I. Sahtekarlık(Forgery)
“Forgery”[381](sahtekarlık), çek gibi, değerli kağıtların üzerinde değişiklik yapılması yada hileli işlemlere konu edilerek suç oluşturulması ifade edilir. Genellikle “forgery”, kişinin resmi belgeler üzerinde imza yada yazım taklitleri ile gerçekleşir.
İ. Yalancı Şahitlik(Perjury)
“Perjury”[382](yalancı şahitlik), muhakeme sırasında(judicial proceeding) olayı aydınlatmak için bilgisine başvurulan kişinin gerçeğe aykırı, yanlış ifade vererek, hakimin doğru hüküm vermesini engellemesidir. Eyalet ve federal düzenlemeler, resmi belgelerin veya yönetim tarafından istenen yazılı bilgilerin yanlış doldurulmasını, gerçeğe aykırı bilgi verilmesini de “perjury” olarak kabul etmiştir.
J. Hileli(Sahte) İddialar(False Claims)
Kanuni düzenlemeler açıkça yönetim görevlilerine, yönetsel kuruluşlara, sigorta şirketlerine sahte veya hileli(false claims)[383] taleplerde bulunulmasını yasaklamış ve bunun bir suç olduğunu kabul etmiştir. Bu konuda çıkarılan “the Federal False Claims Act” adı verilen düzenleme, yönetsel kuruluşlardan yada görevlilerden yetkisi içinde bir konu hakkında sahte veya hileli fiillerle talepte bulunmayı yasaklar ve suç olarak kabul eder[384].
Dolandırıcılık kastı ile yanlış beyanda bulunarak(false pretenses) menfaat temin etmek, tüm eyaletlerde yasaklanmış ve suç olarak kabul edilmiş bir fiildir[385]. “The Trademark Counterfeiting Act of 1984”[386] markaların taklit edilmesi ile mal ve hizmetlerin piyasaya sürülmesini federal bir suç olarak kabul etmiştir.
Sahte veya hileli işlemlere örnek olarak, ATM(automated teller machine) yetkisi olmayan kişinin para çekmesi[387], kredi almak için bankaya yanlış beyanlarda bulunmak[388] gösterilebilir.
K. Eksik Çek(Bad Checks)
“Bad Check”[389](eksik çek) kullanımı hem federal hem de çoğu eyalet düzenlemelerince yasaklanmıştır. “Bad check” kullanımının yasaklanmasını düzenlemeyen eyaletler ise, bu durumu “false pretenses statute”[390](dolandırma amaçlı yanlış beyan düzenlemeleri) içinde mütalaa ederek, yasaklamış ve suç olarak kabul etmiştir.
L. Aldatma(Cheats)
Ticari faaliyette hukuka aykırı usuller ile kişilerin aldatılması veya dolandırılması suretiyle menfaat temin edilmesi yasaklanmış ve suç olarak kabul edilmiştir. Buna “cheats”[391] adı verilmektedir. Örnek olarak, eyalet yönetimleri etiket üzerinde, mal ölçümlerinde ve ağırlığında kasıtlı hata ve yanlış yapılırsa, bu dolandırıcılık olarak kabul edilir.
M. Kredi Kart Suçları(Credit Card Crimes)
Kredi kartı çalmak veya başkasına ait kartı sahibinin müsaadesi olmadan kullanmak suretiyle, menfaat temin edilmesini eyaletler suç olarak kabul edilmiştir. Bu tür suçlara “credit card crimes”[392] adı verilir. Benzer şekilde kredi kartının iptal edildiğini bildiği halde, kişinin kredi kartını kullanmaya devam etmesi ve alış veriş yapması “false pretenses” olarak kabul edilmiştir.
“The Credit Card Fraud Act of 1984”[393] düzenlemesi, sahte kredi kartının kullanılmasını veya geçerli olmayan kredi kartları kullanmak suretiyle 1000 $ aşan her türlü menfaat temini federal bir suç olarak kabul etmiştir.
N. Dolandırıcılık Amacıyla Mail ve Elektronik İletişim Araçlarının Kullanımı
Kongre, mail ve diğer elektronik bağlantılar kullanılarak dolandırıcılık yapmayı, yasaklamış ve suç olarak kabul etmiştir[394]. Daha önce de Kongre telgraf veya telefon yolu ile dolandırıcılık yapmayı yasaklamış ve suç olarak kabul etmişti. Özelikle sermaye piyasası alanında şirket hisselerine ilişkin alım-satım işlemlerinden menfaat temin etmek amacıyla, mail ve diğer elektronik bağlantılar ile, kamuoyuna aldatmak bu tür suça örnek olarak gösterilebilir.
